سیتولوژی

آزمایش سیتولوژی چیست؟

سیتولوژی تحت عنوان آسیب شناسی سلولی شناخته می شود و به بررسی سلول ها از بافت ها یا مایعات مختلف بدن می پردازد. پاتولوژیست ها سلول‌های نمونه بافت مورد نظر را زیر میکروسکوپ نگاه می‌کنند و به دنبال ویژگی‌ها یا ناهنجاری‌ها در سلول‌ها می‌گردند. از آنجایی که سیتولوژی فقط سلول‌هایی را که بسیار کوچک هستند بررسی می‌کند (میکروسکوپی)، آسیب‌شناسان برای انجام آزمایش سیتولوژی فقط به نمونه بسیار کوچکی از بافت نیاز دارند. آزمایش سیتولوژی عموماً بر روی نمونه هایی از سلول های آزاد (cell free) و یا قسمتی از بافت یا توده ی سرطانی انجام می شود. این علم و نتایج حاصل از آن بر پایه مشاهدات صورت گرفته توسط میکروسکوپ می باشد. از سیتولوژی یا سیتوپاتولوژی به معنی علم بررسی و مشخص نمودن نوع بیماری به واسطه سلول ها، یاد می شود.

سیتولوژی آزمایشی است که اغلب روی نمونه‌های مایع انجام می‌شود. این آزمایش عمدتا برای تشخیص یا غربالگری سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما برای غربالگری ناهنجاری‌های جنینی، آزمایش پاپ اسمیر، تشخیص ارگانیسم‌های عفونی در ادرار نیز کاربرد دارد.
یک نمونه سیتولوژی ممکن است به روش‌های مختلفی جمع‌آوری شود.  به عنوان مثال:
•    خراش دادن سطح بافت، مانند آزمایش پاپ اسمیر
•    جمع‌آوری مایعات بدن، مانند ادرار یا خلط
•    آسپیراسیون‌ سوزن ظریف، مانند مایع شکمی در آسیت، مایع جنب از ریه‌ها یا مایع مغزی نخاعی از کانال نخاعی

برخی از انواع رایج آزمایشات سیتولوژی:

•    سیتولوژی زنان (پاپ اسمیر(
•    سیتولوژی مایع (ادرار، خلط، مایع مغزی نخاعی و( …
•    سیتولوژی پستان
•    سیتولوژی تیروئید
•    سیتولوژی غدد لنفاوی
•    سیتولوژی تنفسی (مایع پلور(
•    سیتولوژی چشم
•    سیتولوژی گوش
•    سیتولوژی دستگاه گوارش

معرفی شاخه‌های مختلف سیتولوژی

سیتولوژی دو شاخه اصلی دارد:
1.    سیتولوژی لایه برداری (exfoliative cytology)
2.    سیتولوژی مداخله‌ای (intervention cytology)

سیتولوژی لایه برداری

در سیتولوژی لایه‌بردار، معمولا سلول‌ها به صورت دستی از سطح بافت خراشیده می‌شوند. برخی از نمونه‌هایی که به این روش جمع‌آوری می‌شوند در ادامه ذکر شده است:

پاپ اسمیر: یکی از انواع روش های سیتولوژی ، تراشیدن یا اصطلاحا براش کردن آرام برخی از سلول‌ها از اندام یا بافت مورد آزمایش است.
معروف ترین آزمایش سیتولوژی که از این طریق سلول ها را جمع‌آوری می‌کند، تست پاپ اسمیر و جمع‌آوری نمونه از دهانه رحم است. در این روش نمونه ی Thinprep توسط یک جسم شانه (براش) مانند از ترشحات دهانه ی رحم برداشته می شود و در ظرف مخصوص خود جمع آوری گردیده و سپس به آزمایشگاه ارسال می گردد.

•    نمونه‌های دستگاه گوارش:  در این موارد، سلول‌های پوشش داخلی دستگاه گوارش، طی آندوسکوپی جمع‌آوری می‌شوند.
•    نمونه‌های پوست یا مخاط:  سلول‌ها از پوست یا غشاهای مخاطی ، مانند داخل بینی یا دهان برداشته می‌شوند.
گاهی اوقات نمونه به طور طبیعی از بدن دفع می‌شود. این دسته از نمونه‌ها نیز جزء سیتولوژی لایه برداری هستند. نمونه‌های زیر مثال‌هایی از این دسته هستند.
•    نمونه‌های تنفسی، مانند بزاق و خلط
•    نمونه‌های ادراری
•    ترشحات غیرطبیعی بدن مانند چشم، واژن یا سینه‌ی بانوان

سیتولوژی مداخله‌ ای

در سیتولوژی مداخله‌ای باید پوست فرد به نوعی سوراخ شود تا نمونه‌ای از سلول‌ها جمع‌آوری گردد.
رایج‌ترین نوع سیتولوژی مداخله‌ای، آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA) است. در این روش، پزشک یا پرستار یک سوزن نازک را به ناحیه‌ مورد نظر وارد کرده و مایع را بیرون می‌کشد. سپس یک آسیب شناس سلول‌های مایع را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند.

آزمایش سیتولوژی مایع

آزمایش سیتولوژی مایع برای تشخیص سلول های سرطانی و سلول های خاص دیگر کاربرد دارد. در این روش مایعات درون حفره های بدن آزمایش می شوند. این مایعات عبارتند از:
•    ادرار
•    خلط
•    مایع نخاعی یا مایع مغزی نخاعی (CSF)، که از فضای اطراف مغز و نخاع نمونه برداری می شود.
•    مایع پلور (از فضای اطراف ریه ها)
•    مایع پریکارد (از کیسه ای که قلب را احاطه کرده است)
•    مایع آسیت، که به آن آسیت یا مایع صفاقی نیز گفته می شود (از فضای داخل شکم)

سیتولوژی ادرار

آزمایش سیتولوژی ادرار آزمایشی است که برای تشخیص سرطان و سایر بیماری های دستگاه ادراری استفاده می‌شود.
برای جمع‌آوری ادرار، ممکن است یک کیت مخصوص از آزمایشگاه به شما داده شود و یا نمونه ادرار می‌تواند در طی سیستوسکوپی جمع آوری شود. در طی این روش، پزشک با استفاده از ابزاری نازک که در انتهای آن دوربین قرار دارد، داخل مثانه شما را بررسی می‌کند. نمونه ادرار به آزمایشگاه فرستاده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا بررسی های لازم صورت گیرد و صحت سلولهای آن مورد بررسی قرار گیرد.
سیتولوژی پستان
در این روش اگر نمونه، به صورت توده باشد، ابتدا بيوپسي و با تاييد بدخيمي جراحي قطعي انجام مي شود. در اتاق عمل، پس از بيوپسي يا ماستكتومي، از مقطع توده، لام سيتولوژي تهيه می شود و پس از فيكس كردن، لام ها به يك آزمايشگاه و بقيه نمونه به آزمايشگاه ديگري ارسال می گردد.
اگر نمونه به صورت کیست باشد، از مایع جمع شده در کیست توسط پزشک و با سرنگ نمونه برداری شده و جهت بررسی های بیشتر به آزمایشگاه ارجاع می شود.

سیتولوژی تیروئید

بررسی سیتولوژی تیروئید به صورت آسپیراسیون سوزنی ظریف (FNAC) به عنوان یک روش ساده، ایمن و دقیق در ارزیابی گره های تیروئید صورت می گیرد.

سایر کاربردهای آزمایشات سیتولوژی
•    تشخیص بیماری های عفونی
•    تشخیص شرایط التهابی
•    بررسی ضایعات تیروئید
•    تشخیص بیماری‌های مربوط به حفره‌های خاص بدن، مانند : فضایی که بین دو غشای نازک ریه‌های شما را می‌پوشانند و احاطه می‌کنند. (حفره پلور)

آزمایش سیتولوژی توسط چه کسی انجام می‌شود؟

بسته به نوع آزمایش سیتولوژی، افراد مختلفی ممکن است نمونه را جمع‌آوری کنند.  به عنوان مثال، یک متخصص زنان ممکن است از دهانه رحم شما برای آزمایش سیتولوژی پاپ اسمیر نمونه برداری کند. اما بخش بررسی نمونه معمولابر عهده یک پاتولوژیست یا سیتوپاتولوژیست است.

چگونه برای آزمایش سیتولوژی آماده شوم؟

اکثر آزمایشات سیتولوژی ساده و بدون درد هستند. بنابراین به آمادگی خاصی نیاز نیست. پیش از آزمایش قطعا روند آزمایش برای شما توضیح داده خواهد شد.

آیا آزمایش سیتولوژی خطرناک است؟

عوارض ناشی از آزمایش سیتولوژی بسیار نادر است. اگر هم اتفاق بیفتد، اغلب خفیف هستند. مانند بسیاری از انواع آزمایش‌های پزشکی، آزمایش سیتولوژی نیز می‌تواند نتیجه منفی یا مثبت کاذب بدهد. پس نتایج آزمایش لزوما به معنای ابتلا به سرطان یا عفونت نیست.

مزایای آزمایش سیتولوژی چیست؟

یکی از مزایای مهم آزمایش سیتولوژی، مقدار کم نمونه است. این آزمایش نسبت به بیوپسی یا بافت برداری:
•    کمتر تهاجمی است.
•    ناراحتی و درد کمتری ایجاد می‌کند.
•    عوارض جانبی کمتری دارد.
•    کم هزینه‌تر است.